Co może zgłosić sygnalista?

Autor: r.pr. Monika Wieczorek

Najważniejszym celem dyrektywy o ochronie sygnalistów jest poprawa egzekwowania prawa Unii Europejskiej dzięki zapewnieniu wspólnych minimalnych norm, które zapewnią wysoki poziom ochrony osób zgłaszających nieprawidłowości. W tym artykule poznasz rodzaje nieprawidłowości, jakie mogą na gruncie dyrektywy zgłaszać sygnaliści.

Co może być przedmiotem zgłoszenia

Przedmiotem zgłoszenia przez sygnalistę mogą być zgodnie z dyrektywą:

1) naruszenia objęte zakresem stosowania aktów Unii dotyczące następujących dziedzin:

a) zamówienia publiczne;

b) usługi, produkty i rynki finansowe oraz zapobieganie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu;

c) bezpieczeństwo produktów i ich zgodność z wymogami;

d) bezpieczeństwo transportu;

e) ochrona środowiska;

f) ochrona radiologiczna i bezpieczeństwo jądrowe;

g) bezpieczeństwo żywności i pasz, zdrowie i dobrostan zwierząt;

h) zdrowie publiczne;

i) ochrona konsumentów;

j) ochrona prywatności i danych osobowych oraz bezpieczeństwo sieci i systemów informacyjnych;

2) naruszenia mające wpływ na interesy finansowe Unii,

3) naruszenia dotyczące rynku wewnętrznego, w tym naruszenia unijnych zasad konkurencji i pomocy państwa, jak również naruszenia dotyczące rynku wewnętrznego w odniesieniu do działań, które stanowią naruszenie przepisów o podatku od osób prawnych lub do praktyk mających na celu uzyskanie korzyści podatkowej sprzecznej z przedmiotem lub celem mających zastosowanie przepisów o podatku od osób prawnych.

Nadal czekamy na implementację przepisów dyrektywy do polskiego porządku prawnego. Ustawodawca ma na to czas do 17 grudnia 2021 r., pozostało więc niewiele czasu. I tu ważna uwaga: dyrektywa pozwala to, żeby każdy kraj członkowski UE rozszerzył ochronę co do dziedzin, jak te wymienione wyżej, lub co do aktów prawa.

Czego może dotyczyć zgłoszenie

Zgłoszeniu mogą podlegać informacje na temat naruszeń. Dyrektywa przewiduje tu dość rozbudowaną definicję tego, czym są informacje na temat naruszeń, rozłóżmy ją więc na czynniki pierwsze.

Zgodnie z dyrektywą o ochronie sygnalistów zgłoszeniu podlegać mogą:

1. informacje, w tym uzasadnione podejrzenie

2. dotyczące zaistniałych lub potencjalnych naruszeń,

3. do których już doszło lub prawdopodobnie dojdzie,

4. w organizacji, w której osoba zgłaszająca pracuje lub pracowała

5. ALBO w innej organizacji, z którą osoba zgłaszająca utrzymuje lub utrzymywała kontakt w kontekście wykonywanej pracy

a także informacje dotyczące prób ukrycia takich naruszeń.

Dyrektywa przyznaje ochronę wyłącznie osobom, które zgłaszają nieprawidłowości w dobrej wierze. Dokonanie zgłoszenia w złej wierze powinno wiązać się z uruchomieniem sankcji wobec osoby, która dokonała takiego zgłoszenia.

Mogą to być dla przykładu takie nieprawidłowości jak korupcja, nadużycie uprawnień, konflikt interesów, niegospodarność, działanie na szkodę firmy w aspekcie finansowym, omijanie przepisów prawa w zakresie zawierania umów, w tym umów pracowniczych, zatajanie naruszenia ochrony danych osobowych i prywatności.

Wdrożenie wewnętrznych mechanizmów sygnalizowania nieprawidłowości (whistleblowing) przynosi wiele korzyści. W szczególności pozwala na zarządzenie przez pracodawcę kryzysem wywołanym nieprawidłowościami i wprowadzenie zmian organizacyjnych, strukturalnych lub kadrowych. Nie wystarczy tylko umożliwić pracownikom zgłaszanie nieprawidłowości, a niezbędne jest zbudowanie całego systemu ich sygnalizowania przy zapewnieniu bezpieczeństwa dokonywania zgłoszeń i zadbaniu o wiarygodność działań.

Aktualizacja

Po kilku latach prac wreszcie doszło do uchwalenia ustawy o ochronie sygnalistów, która implementuje do polskiego porządku prawnego dyrektywę 2019/1937. Zgodnie z ustawą o ochronie sygnalistów z dnia 14 czerwca 2024 r., która w zasadniczej części wejdzie w życie 25 września 2024 r. na zasadach określonych w ustawie można zgłaszać (lub ujawniać publicznie) naruszenia w następujących obszarach:

1) korupcja;

2) zamówienia publiczne;

3) usługi, produkty i rynki finansowe;

4) przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;

5) bezpieczeństwo produktów i ich zgodności z wymogami;

6) bezpieczeństwo transportu;

7) ochrona środowiska;

8) ochrona radiologiczna i bezpieczeństwo jądrowe;

9) bezpieczeństwo żywności i pasz;

10) zdrowie i dobrostan zwierząt;

11) zdrowie publiczne;

12) ochrona konsumentów;

13) ochrona prywatności i danych osobowych;

14) bezpieczeństwo sieci i systemów teleinformatycznych;

15) interesy finansowe Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej;

16) rynek wewnętrzny Unii Europejskiej, w tym publicznoprawne zasady konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych;

17) konstytucyjne wolności i praw człowieka i obywatela - występujące w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z dziedzinami wskazanymi w pkt 1-16.

Dodatkowo, w procedurze zgłoszeń wewnętrznych każdy podmiot może przewidzieć zgłaszanie informacji o naruszeniach dotyczących obowiązujących w tym podmiocie prawnym regulacji wewnętrznych lub standardów etycznych, które zostały ustanowione przez ten podmiot na podstawie przepisów prawa powszechnie obowiązującego i pozostają z nimi zgodne. W szczególności można w ten sposób włączyć do procedury zgłaszanie i rozpoznawanie zgłoszeń dotyczących mobbingu i dyskryminacji opartych na istniejącej w podmiocie polityce antymobbingowej i antydyskryminacyjnej.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej lub potrzebujesz wsparcia w zakresie whistleblowing, skontaktuj się ze mną pod mailem: monika.wieczorek@wieczorek.legal