Autor: radca prawny Monika Wieczorek
Sygnalista (eng. whistleblower) to osoba, która uzyskała informacje na temat nieprawidłowości w kontekście wykonywanej pracy i dokonuje ich zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. Sygnalistą nie będzie natomiast osoba, która pomawia inną osobę o dokonanie nieprawidłowości – sygnalista to osoba, która dokonuje zgłoszenia w dobrej wierze.
Sygnalistą może być zarówno osoba pracująca w sektorze prywatnym, jak i publicznym, w szczególności:
pracownik w bardzo szerokim rozumieniu – w tym pracownik tymczasowy, osoba wykonująca pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej (np. umowy zlecenia, umowy o dzieło), urzędnik służby cywilnej,
osoba prowadząca działalność gospodarczą, z którą firmę łączy umowa B2B
freelancer,
akcjonariusz lub wspólnik,
osoba będąca członkiem organów spółki,
wolontariusz, praktykant, stażysta,
osoby pracujące pod nadzorem i kierownictwem wykonawców, podwykonawców i dostawców,
kandydat do pracy/osoba z którą dopiero ma być zawarta umowa jeżeli informacje na temat naruszeń uzyskano w procesie rekrutacji lub innych negocjacji poprzedzających zawarcie umowy.
Co ważne, sygnalistą może być także były pracownik lub współpracownik. I w wielu przypadkach tak właśnie się dzieje, że sygnalizowanie nieprawidłowości ma miejsce dopiero po ustaniu współpracy, kiedy pracownik czuje się bezpiecznie, aby zgłosić nieprawidłowości i nie doświadczyć działań odwetowych.
Skuteczny system zgłaszania nieprawidłowości ma ograniczać ryzyko ujawniania informacji dopiero po długim czasie, gdy pracownik nie jest już częścią organizacji i zachęcać pracowników do zgłaszania najszybciej, jak to możliwe, aby organizacja mogła przeprowadzić sprawdzenie nieprawidłowości i zarządzić tą sytuacją.
Dyrektywa o ochronie sygnalistów przewiduje także, że ochrona powinna być przyznana także:
osobom pomagającym w dokonaniu zgłoszenia,
osobom trzecim powiązanym z osobami dokonującymi zgłoszenia, które mogą doświadczyć działań odwetowych w kontekście związanym z pracą, takich jak współpracownicy lub krewni osób dokonujących zgłoszenia,
podmiotom prawnym, które stanowią własność osoby dokonującej zgłoszenia, dla których taka osoba pracuje lub które są w inny sposób z nią powiązane w kontekście związanym z pracą.
Motyw (39) do dyrektywy o ochronie sygnalistów (dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii) zwraca uwagę na to, że ochroną powinni być objęci nie tylko pracownicy w klasycznym rozumieniu, ale także inne osoby wykonujące pracę na rzecz organizacji jak na przykład:
usługodawcy prowadzący działalność na własny rachunek,
freelancerzy,
wykonawcy,
podwykonawcy i dostawcy,
którzy są zazwyczaj narażone na działania odwetowe, w szczególności w formie:
wcześniejszego rozwiązania lub wypowiedzenia umowy o świadczenie usług,
odebrania licencji lub zezwolenia,
strat gospodarczych,
utraty dochodu,
przymusu,
zastraszania lub mobbingu,
umieszczenia na czarnej liście
lub bojkotu działalności lub nadszarpnięcia reputacji.
Pojęcie mobbingu zostało tu użyte jako nazwa zjawiska, a nie kategoria prawna – ochrona przed mobbingiem w Polsce nie przysługuje osobom wykonującym pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, ale w przypadku doświadczenia zachowań mobbingowych takie osoby mogą skorzystać z ochrony prawnej na innej podstawie prawnej, w szczególności na podstawie przepisów o ochronie dóbr osobistych.
Jeżeli chcesz wiedzieć więcej lub potrzebujesz wsparcia w zakresie whistleblowing, skontaktuj się ze mną pod mailem: monika.wieczorek@wieczorek.legal